Rasadxona yaratuvchisi Muhammad Tarag‘ay Ulug‘bek Temurning (Temurlan) nabirasi bobosi vafotidan 11 yil avval, 1394 yilda tug‘ilgan. Shahzodaning ustozlari yozuvchi va faylasuf Orif Ozariy va buyuk matematik Qozizoda Rumiy bo‘lib, keyinchalik rasadxona uchun ko‘p ishlar qilgan. Ulug‘bek bolaligidan matematikaga katta qobiliyat va qiziqish ko‘rsatgan.

1409-yilda Samarqand hukmdori boʻlgan Ulugʻbek ilm-fanni rivojlantirishga harakat qildi va oradan 10 yil oʻtib oʻzining eski orzusi – rasadxona tashkil etishni amalga oshira boshladi. Ulug‘bek Rumiyni bu katta biznesdagi asosiy maslahatchi deb ataydi. “Ustoz ko‘magi va yordami bilan, – deb yozadi u, – ilm bayrog‘ini ko‘targan, haqiqat va izlanish yo‘lini ko‘rsatgan buyuk olim Qozizoda Rumiy rasadxona tashkil etishga kirishdi.

Rasadxona o'ziga xos turdagi bino bo'lib, bu erda asosiy rol me'morga emas, balki binoga qurilgan asboblarning joylashuvi va hajmini aniqlagan olimlarga, ya'ni Ulug'bek va Rumiyga tegishli edi. Aytishim kerakki, ular qabul qilgan qarorlar dadil va original edi. Qurilish taxminan uch yil davom etdi. 1428-1429 yillarda rasadxona binosi tayyor edi. Asboblarni o'rnatish va moslashtirish boshlandi. Buni Ulug‘bekning iltimosiga ko‘ra, Koshonlik astronom va mohir matematik Jamshid al-Koshiy (1373-1430) amalga oshirdi.

Observatoriyaning ilmiy dasturi kamida 30 yilga mo'ljallangan (Saturnning orbital davri). Davlat ishlari Ulug‘bekning rasadxona ishining barcha nozik tomonlariga muttasil kirib borishiga imkon bermadi. Ammo astronomiya Ulug‘bek uchun o‘tkinchi injiqlik emasligini uning butun hayoti isbotlab berdi. U doimo o'z avlodlari haqida g'amxo'rlik qildi, barcha asosiy ishlarning ilhomlantiruvchisi va nazoratchisi edi.

Rasadxona tashkil etilganining dastlabki o‘n yilida Jemshid al-Koshiy rahbarlik qilgan. Uning vafotidan keyin bu lavozimni yetmish yoshli Qozizoda Rumiy egalladi. Ammo oradan olti yil o‘tib, 1436-yilda Rumiy ham vafot etadi.

Sovet davrida 1449-yilda Ulug‘bek o‘ldirilganidan so‘ng rasadxona faoliyati to‘xtab, binosi diniy aqidaparastlar tomonidan vayron qilingani haqida xato yozilgan. Darhaqiqat, Ulug‘bekdan so‘ng rasadxona uning shogirdi Ali Qushchi rahbarligida yigirma yil davom etgan. Faqat 1469 yilda Samarqand hukmdori Abu Said G‘arbiy Eronga qarshi yurishda vafot etgach, olimlar obod Hirotga ko‘cha boshladilar. Shunday qilib, Ali Qushchi shogirdlari bilan rasadxonani tashlab, Hirotga koʻchib oʻtishga majbur boʻladi, u yerda birinchi davlat vaziri Sharqning atoqli shoiri va temuriylar Xurosonining davlat arbobi Alisher Navoiy [4] boʻlib, unga homiylik va moddiy yordam koʻrsatgan. olimlar, mutafakkirlar, rassomlar, musiqachilar va shoirlar. Tez orada samarqandlik astronom Konstantinopolga taklif qilindi. U yerda rasadxona ishlarini yakunlab, nashr ettiradi. Ulug‘bek rasadxonasida tuzilgan astronomik jadvallar Sharqda munosib shuhrat qozongan va uzoq vaqt davomida tengsizligicha qolgan. Evropada ular birinchi marta 1650 yilda nashr etilgan.